ΖΩΝΤΑΝΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Ένα ζωντανό μουσείο παραδοσιακού πολιτισμού

- ένα χωριό εργαστήρι

Σε ζωντανό μουσείο παραδοσιακής ζωής αλλά και αργαστήρι μελέτης του τοπικού μας πολιτισμού μεταμορφώνεται η Κασταμονίτσα όταν γιορτάζει το φτάζυμό της! Κάθε χρόνο και καλύτερα, όλο το χωριό μια ψυχή.

Παλιές φορεσιές, βράκες και σαλβάρια και κούκοι, νυχτικά με κεντίδια, η βούργια του βοσκού, η βούργια του ξωμάχου, πλούτος απίστευτος. Όλα σε θέα κοινή. Κι από κοντά τα σακιά για το άλεσμα, μ' αυτά κουβαλούσανε κάποτε το στάρι στους μύλους της Λύκτου, τα βουργιάλια για τους άρτους, τα νάματα ενός πολιτισμού που δεν είχε δηλώσει υποταγή στην κυριαρχία του πλαστικού.

 Είναι οι στιγμές που διδάσκουν. Ένας πολιτισμός που μπορεί να πέρασε αλλά δεν ξεχάστηκε. Ούτε και πρέπει να ξεχαστεί, μα να βρει τη συνέχειά του προσαρμοσμένος στον σύγχρονο κόσμο. Ένας πολιτισμός που τούτες τις μέρες βροντοφώναξε πάλι από την ορεινή Κασταμονίτσα της Κρήτης ότι τίποτα δεν χάνεται αν δεν θέλομε εμείς να χαθεί. Τούτο το ολοζώντανο εργαστήρι παραδοσιακής ζωής ανοίγει δρόμους.

Κάθε χρόνο ανασκουμπώνεται το χωριό. Οι γυναίκες, οι θεματοφύλακες του πολιτισμού μας), ανοίγουν τις νυφίκιες κασέλες και στολίζουν τους δρόμους. Είναι τότε που γεμίζει ο τόπος με χρώματα, πατανίες και πατητές, φασκιές, κιλίμια, προσώμια· σχέδια και μοτίβα που κανείς δεν ξέρει πόσο βαθιές είναι οι ρίζες τους, σίγουρα όμως έρχονται από πολύ μακριά, από τότε που πήρε ζωή τούτο το κομμάτι της  γης, δυτικά του θεοβάδιστου όρους. Έργα γυναικών είναι όλα. Εκείνες ήξεραν να δαμάζουν τον χρόνο. Τη μια στα χωράφια, στο θέρος, στ' αλώνι, στον τρύγο, στο λιoμάζωμα. Την άλλη στο αδράχτι, στην ανέμη, στον αργαλειό. Μανάδες, γιαγιάδες, προγιαγιάδες, εκείνες που κατάφεραν να μεταλαμπαδεύουν τον πολιτισμό και να δώσουν στην ύλη ψυχή.

Θαυμάζω τα έργα σας, κεράδες μου! Υποκλίνομαι στη δύναμη και στον έρωτα, στον τρόπο σας να κάνετε όμορφο το ταπεινό, να κάνετε τον κόσμο μας όμορφο. Και την ίδια ώρα να ζυμώνεται προζυμένια και φτάζυμα, ν' απλώνετε τους αυγουστιάτικους ξινόχοντρους, τις παστοφασούλες και τα κιοφτέρια. Να μεγαλώνετε παιδιά κι εγγόνια. Να διδάσκετε τη ζωή. Και την ομορφιά.

Στα σοκάκια του χωριού στημένα εργαστήρια. Η Δέσποινα που κλώθει, η Αλεξάνδρα που υφαίνει, η Μαρία, η Φωτεινή, η Αφροδίτη, η Πόπη (που να χωρέσουν τόσα ονόματα;) οι γυναίκες που φτιάχνουν μακαρόνια σκιουφιχτά, μαγγίρια, αγνόπιτες, ανεβατά λουκούμια, τηγανόπιτες. Για να τα προσφέρουν στον ξένο, τον επισκέπτη... Κι από κοντά η Ελευθερία. Η πνοή του Συλλόγου.

Οι άντρες έχουν το δικό τους μερίδιο. Ο Γιάννης τυροκομά, ο Αριστείδης φουρνίζει. Ανάβουν οι φούρνοι. Άλλος για το φτάζυμο, άλλος για το ψητό του καλοκαιριού. Το αργαστήρι του Πάτροκλου, του σπουδαίου μας στιβανά, το χαλκιδιό του Γιώργη, το "υποδηματοποιείον" του Αλέξανδρου που είχε τυπώσει κι επισκεπτήρια το 1930. Όλα παρόντα. Στο δρόμο. Μέτρησα τα επαγγέλματα. Τέσσερις τσαγκάρηδες σ' ένα χωριό 500 κατοίκων, τρεις ράφτες. Και σιδεράδες, και σωμαράδες και μυλωνάδες. Απλά μαθήματα οικονομίας, δηλαδή. Να πώς μπορεί να σταθεί μια κοινωνία στα πόδια της. Να συντηρεί εργαστήρια κι επαγγέλματα, να δουλεύουν πάνω από δεκαπέντε καφενέδες. Και, κυρίως, να παράγει. Προϊόντα, τέχνες, τεχνικές, πολιτισμό! Η Κασταμονίτσα του χτες...

Βολόσυροι, στους δρόμους, χειρόχτενα, το ξύλινο άροτρο του Ησίοδου, τα θραψανιώτικα λαήνια, οι υπέροχοι ντόπιοι χειρόμυλοι.

Γιορτή του φτάζυμου και φέτος.

Και θυμάμαι... Τότε που με τον μακαρίτη τον Μιχάλη Σαριδάκη, τον τότε πρόεδρο, κάναμε τις πρώτες κουβέντες... Έχουν περάσει κάπου είκοσι χρόνια. Το εφτάζυμο της Κασταμονίτσας έγινε κάτι σαν ταυτότητα του γαστρονομικού πολιτισμού, της εθιμικής ζωής, της ίδιας της μικρής κοινωνίας.

Πήγα και φέτος στον τόπο της μνήμης. Εκεί που έκαμα τα πρώτα μου βήματα κρατώντας το άγιο χέρι της μάνας. Στο σχολείο που τώρα μπορεί να μην έχει μαθητές, αλλά δεν είναι άδειο. Το γεμίζουν οι μνήμες μας. Και οι δράσεις των ανθρώπων...

Μπράβο παιδιά!  

Νίκος Ψιλάκης, Αύγουστος του 2018.