Οι ωραίες χάρτινες μάσκες μιας άλλης εποχής...
ΚΑΠΟΤΕ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΣΑΝ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΔΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Του ΝΙΚΟΥ ΨΙΛΑΚΗ
...Ήταν τέτοια η ζήτηση που ιδρύθηκαν βιοτεχνίες και μικρές βιομηχανίες για χάρη τους.
Ο λόγος για τις μάσκες, αυτά τα άψυχα αλλά τόσο εκφραστικά αντικείμενα που έρχονται από τα βάθη του χρόνου για να μας θυμίσουν τόσο την πολυδαίδαλη ιστορία τους όσο και την εσώτερη ανθρώπινη ανάγκη που τα επινόησε και τα καθιέρωσε.
Λέγεται ότι υπήρξαν κοινωνίες που δεν γνώρισαν τη γραφή, κοινωνίες που δεν γνώρισαν τον τροχό, δεν υπήρξαν, όμως, κοινωνίες που δεν γνώρισαν τη μάσκα. Ακόμη και σε προϊστορικές βραχογραφίες έχουν αναγνωριστεί μασκοφόροι.
Απόκριες και φέτος, λοιπόν, κολοβές απόκριες, χωρίς εξόδους στον δημόσιο χώρο· ο κορωνοϊός έχει εισβάλει παντού και έχει αλλάξει τον κόσμο. Του χρόνου, λέω. Του χρόνου, εύχομαι. Έτσι για να ξαναβρούμε την ολοκλήρωση της κάθε γιορτής, μικρής και μεγάλης, έτσι για να ξαναζήσομε τις απόκριες όπως τις ξέραμε.
Καθώς ξεφυλλίζω τα τεφτέρια της μνήμης φέρνω ξανά στα μάτια μου τις υπέροχες θεατρικές μάσκες της αρχαιότητας, τις τελετουργικές της Αφρικής, τις μάσκες των Σαμάνων της Ασίας, τις πολύσημες της προκολομβιανής Αμερικής, τις δικές μας τις αποκριάτικες, τις γιαπωνέζικες, τις ινδικές, των κοινωνιών της Πολυνησίας, της νεότερης Αμερικής, και τόσες άλλες, έναν ολόκληρο παράλληλο κόσμο μιμήσεων, καταστάσεων και μορφών.
Και αναρωτιέμαι αν τελικά κρύβει η μάσκα το πρόσωπο ή αν φανερώνει την ψυχή, και αναρωτιέμαι πόσο απαραίτητη ήταν για να κάμει τον γύρο του κόσμου πολλές φορές και να επιβιώσει για τόσους αιώνες, και αναρωτιέμαι πόση δύναμη αισθάνεται μέσα του ο μασκοφόρος σαμάνος, αφού πιστεύει πως η μάσκα του αποτελεί μια διαφορετική οντότητα, μια θεϊκή μορφή που μόνο μ’ αυτόν τον τρόπο μπορεί να σταθεί πάνω από τον ασθενή και να τον γιατρέψει.
Ένας ολόκληρος κόσμος, λοιπόν! Σπουδαίος όσο και η ιστορία του κάθε λαού, ελκυστικός όσο και η κυρίαρχη αισθητική της κάθε κοινότητας. Κι αν θέλει κάποιος να κατανοήσει πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος της μάσκας στην ιστορία της τέχνης, ας αναζητήσει την απάντηση στη δουλειά του Πικάσο, του κορυφαίου ενός ολόκληρου αιώνα, που όταν αντίκρισε τις μάσκες της Αφρικής άλλαξε τη ζωγραφική του, ξεκινώντας από τις «Δεσποινίδες της Αβινιόν».
Από τα τέλη του 19ου αιώνα περίπου η κατασκευή αποκριάτικων ειδών άρχισε να περνά από τη χειροτεχνία στην τυποποίηση. Μέχρι τότε τη μάσκα την έφτιαχνε μοναχός του ο κάθε χρήστης, όπως συνέχισε να γίνεται στον αγροτικό χώρο. Αλλά κι απ’ αυτές τις βιοτεχνικές μάσκες δεν έλειπε το μεράκι. Συναγωνίζονταν οι επιχειρήσεις, προσλάμβαναν γλύπτες και ζωγράφους, ανακάτευαν χρώματα. Το γεγονός ξένισε τους λόγιους της εποχής, με πρώτο τον Γρηγόριο Ξενόπουλο που λίγο μετά τις απόκριες του 1891 (!) έγραφε:
«Παραδόξως εν Ελλάδι ενώ υπάρχει έλλειψις τοσούτων άλλων, υφίσταται όμως εργοστάσιον κατασκευής προσωπίδων».
Αντί για άλλον επίλογο σε τούτο το μικρό κείμενο, επιλέγω ένα απόσπασμα από ποίημα του Ιωάννη Πολέμη. Αν το διαβάσει κανείς προσεκτικά, θα καταλάβει πόσο συγγενικές είναι οι δυο κοινωνίες: των ανθρώπων και... των μασκών!
- Το μαγαζί είν’ ολόγυρα γεμάτο προσωπίδες
πες μου, λεβέντη ομορφονιέ, επέρασες; Τις είδες;
- Τις είδα κι εσταμάτησα να τις κοιτάξω πάλι,
ήταν η μια χαρούμενη κι ήταν θλιμμένη η άλλη·
τούτη ζωγράφιζε θεριό στην όψη της· εκείνη
μια κάποια γλύκα της ψυχής, μια κάποια καλοσύνη,
κι άλλη βουβή κι αδιάφορη βαθιά - βαθιά είχε κρύψει
κάθε που δείχνει την καρδιά κάθε χαρά και θλίψη.
ΣΗΜΑΝΙΚΗ ΥΠΕΝΘΥΜΙΣΗ ΓΙΑ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ: Για τυχόν αναδημοσιεύσεις είναι ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ η παράθεση ενεργού συνδέσμου: http://karmanor.gr/el/article/oi-oraies-hartines-maskes-mias-allis-epohis