ΑΡΧΕΓΟΝΑ ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΑΠΟΚΡΙΑΣ
ΑΡΧΕΓΟΝΑ ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΑΠΟΚΡΙΑΣ
Είναι τα αγροτικά δρώμενα που γέννησαν το θαύμα του θεάτρου! Ένας κόσμος ολόκληρος με τις δοξασίες και τις τελετουργίες του, με το διονυσιακό στοιχείο να επιβιώνει σε πείσμα τόσων και τόσων αιώνων. Ολοκάθαρο το καθαρτικό και το γονιμικό τους υπόστρωμα, ολοκάθαρος και ο ρόλος τους στις αγροτικές κοινωνίες του παρελθόντος.
Τα αποκριάτικα δρώμενα στην Κρήτη δεν ευτύχησαν να μελετηθούν επαρκώς, όπως συνέβη σε άλλες ελληνικές περιοχές. Γι’ αυτό και χάθηκαν έθιμα που κυριαρχούσαν στο νησί μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι μάσκες. Ήταν εντελώς πρωτότυπες οι μάσκες που χρησιμοποιούνταν στα χωριά μας. Με βαθιές ρίζες στον χρόνο, κατάλοιπα άλλων εποχών (ακόμη και της Βενετοκρατίας) και με επινοήσεις των ανθρώπων που δεν αρκούνταν σε μιμήσεις παλαιότερων προτύπων αλλά ανανέωναν με γόνιμους τρόπους τη λαϊκή παράδοση αξιοποιώντας κάθε πρόσφορο υλικό: ξύλο, ράπες (στάχυα σιταριού), νεροκολοκύθες, οστά μεγάλων ζώων, κέρατα από αγελάδες και αιγοπρόβατα και τόσα άλλα. Με κοπιώδεις προσπάθειες καταφέραμε να βρούμε μερικές από αυτές και να θαυμάσομε την τεχνική, τη δεξιοτεχνία και την ευρηματικότητα των ανθρώπων που αναζητούσαν την έμπνευση σε υλικά τα οποία ο σημερινός άνθρωπος θεωρεί «ευτελή».
Μερικά από τα παλαιότερα δρώμενα της Κρητικής Αποκριάς είχα την ευκαιρία να παρουσιάσω το 1998 στον «Μίτο της Αριάδνης», μια πολιτιστική εκπομπή που είχα τότε στο ΚΡΗΤΗ TV. Έχει περάσει σχεδόν ένα τέταρτο του αιώνα από τότε... Και πριν από λίγο καιρό το κανάλι ανέβασε στο διαδίκτυο αποσπάσματά της (σε επιμέλεια της καλής μου φίλης Βούλας Νεονάκη).
Είδα ξανά το βίντεο και ταξίδεψα στον χρόνο και στον χώρο: Στον Σίβα της Μεσαράς, στα Σαχτούρια, στην Κριτσά, στις Ασίτες, σε οικισμούς που διατηρούσαν αμάλαγη τη μνήμη. Με τον φίλο σκηνοθέτη Δημήτρη Φραγκιαδουλάκη είχαμε γυρίσει τη μισή Κρήτη για τις ανάγκες της αποκριάτικης εκπομπής. Κινηματογραφήσαμε εικόνες, καταγράψαμε αφηγήσεις, μαγνητοσκοπήσαμε ό,τι σωζόταν. Είχε προηγηθεί, βέβαια, μια πολυετής αλλά και κοπιώδης μελέτη με έρευνα πεδίου και φωτογραφίσεις σε όλη την Κρήτη των εθίμων του λαϊκού εορτολογίου. Αυτό το υλικό, συγκεντρωμένο κυρίως στα χρόνια του πρώιμου νεανικού ενθουσιασμού (δεκαετία 1980), αποτέλεσε τον πυρήνα για το μεταγενέστερο ογκώδες βιβλίο «Λαϊκές Τελετουργίες στην Κρήτη - Έθιμα στον κύκλο του χρόνου» (Καρμάνωρ 2006 - εξαντλημένο σήμερα).
Είναι μαγικός ο κόσμος της αποκριάς. Ένας κόσμος αντεστραμμένος, με κυρίαρχες εκφάνσεις του την ελευθεριότητα και τη βωμολοχία, την πρόσκαιρη κατάργηση κάθε ιεραρχίας και κάθε θεσμοθετημένης εξουσίας και, εν τέλει, την αυθόρμητη αλλά και αβίαστη κυριαρχία του «λαϊκού γέλιου».
Τώρα που βλέπω ξανά το βίντεο νιώθω την ίδια συγκίνηση. Κι ας μένει αναπάντητο το μεγάλο ερώτημά μου: Μα πότε πέρασαν 24 ολόκληρα χρόνια;
ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ
ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ
