ΩΦΕΛΗΣΕ Ή ΕΒΛΑΨΕ Ο ΓΕΝΙΚΕΥΤΙΚΟΣ ΟΡΟΣ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ;
Του ΝΙΚΟΥ ΨΙΛΑΚΗ
Η εκ νέου ανάρτηση αποσπασμάτων μιας παλιότερης ομιλίας μου (Αύγουστος 2016, Χανιά) για την Κρητική Διατροφή προκάλεσε έναν νέο κύκλο συζητήσεων. Ευτυχώς η τοπική κοινωνία έχει κατανοήσει ότι ο κρητικός (και γενικότερα ο ελληνικός) διατροφικός πολιτισμός ελαχίστως ωφελήθηκε από τον προώθηση του γενικευτικού και αντιεπιστημονικού όρου "Μεσογειακή Διατροφή", που προωθήθηκε από δυο ελληνικές κυβερνήσεις της περιόδους 2005-2011 και εντάχτηκε ως προστατευόμενη πολιτιστική κληρονομιά στην UNESCO! Οι ανιστόρητοι πολιτικοί παράγοντες αναζήτησαν, λέει, "διεθνείς συμμαχίες" αγνοώντας (σκοπίμως ή όχι) τον τοπικό χαρακτήρα των πολιτισμών. Επέμεναν, λοιπόν, να αρνούνται στην Κρήτη την ιδιαιτερότητα της διατροφικής της παράδοσης ορμώμενοι μάλλον από τοπικιστικά και άλλα συμφέροντα. Αν δεν τους άρεσε ο όρος που προτείναμε τότε "Κρητικός Διατροφικός Πολιτισμός", μπορούσαν να προωθήσουν κάποιον άλλον λιγότερο γενικευτικό ασφαλώς και περισσότερο επωφελή ακόμη και για την οικονομία της χώρας (π.χ. "Ελληνικός Διατροφικός Πολιτισμός").
Δυστυχώς, όμως, διαπίστωσα για μιαν ακόμη φορά ότι χρειάζεται περισσότερη προσπάθεια για μια καλύτερη ενημέρωση του κοινού, κυρίως ανθρώπων που δεν έχουν ασχοληθεί με το θέμα. Για τον λόγο αυτό θεώρησα σκόπιμο να απαντήσω σε σχόλιο που αναρτήθηκε στο FB σχετικά με τις προσπάθειες της τοπικής κοινωνίας, την ατομική και τη συλλογική ευθύνη.
Αποφάσισα ν' αναρτήσω κι εδώ απάντηση σε σχόλιο του κ. Δ. Χατζή που δημοσιεύτηκε στο FB (στη σελίδα του κ. Μ. Βεληβασάκη), για να υπενθυμίζω μόνον γεγονότα που κινδυνεύουν να ξεχαστούν
Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ:
Αγαπητέ κ. Χατζή, το κείμενο που διαβάσατε είναι αποσπάσματα από μια ομιλία μου που έγινε στα Χανιά με θέμα την προβολή των κρητικών προϊόντων. Τα τοπικά μέσα το μετέφεραν λόγω του αυξημένου ενδιαφέροντος που υπάρχει στο νησί για το εν λόγω θέμα. Τα επιχειρήματα, επομένως, στα οποία αναφέρεστε θα μπορούσε να τα αναζητήσει κανείς όχι (μόνο) σε μια ομιλία αλλά σε βιβλία και επιστημονικά άρθρα, όχι μόνο δικά μου. Κορυφαίοι επιστήμονες από όλο τον κόσμο έχουν μελετήσει την ιδιαιτερότητα των διατροφικών συνηθειών που επικρατούσαν στην Κρήτη της προβιομηχανικής εποχής και που διατηρήθηκαν σε πολύ μεγάλο βαθμό μέχρι τις δεκαετίες του 1960 και του 1970. Ιδιαίτερα θα σας συνιστούσα να δείτε τη μελέτη που ξεκίνησε ο αείμνηστος Αμερικανός Ancel Keys (professor and director of the Laboratory of Physiological Hygiene at the University of Minnesota).
Φυσικά έχετε δίκιο όταν αναφέρεστε στη νοοτροπία να τα περιμένει κανείς όλα από το κράτος (άποψη που διατυπώνει με το γνωστό σύνθημα και ο κ. Βεληβασάκης). Ωστόσο, είναι άδικο, νομίζω, να επιρρίπτετε ευθύνες σε μια τοπική κοινωνία χωρίς να γνωρίζετε ότι τουλάχιστον για το θέμα της Κρητικής Διατροφής ευαισθητοποιήθηκαν επιστήμονες, σύλλογοι και φορείς πολύ πριν αρχίσει η συζήτηση για την αναγνώριση από την UNESCO της λεγόμενης "Μεσογειακής Διατροφής" ως άυλου πολιτιστικού πόρου. Με φίλους και συνεργάτες συντάξαμε στις αρχές της δεκαετίας του 2000 το πρώτο σχετικό υπόμνημα, το οποίο κατατέθηκε στους κρατικούς φορείς πολύ πριν κινητοποιηθούν πολιτικοί παράγοντες.
Εκείνο που αγνοούν οι περισσότεροι είναι ότι οι προτάσεις προκειμένου να τεθούν υπό την προστασία της UNESCO μνημεία και φαινόμενα που συνιστούν άυλους πολιτιστικούς πόρους κατατίθενται μόνον από τις κεντρικές κυβερνήσεις των κρατών και όχι από πολίτες, φορείς, αυτοδιοικήσεις ή άλλες συλλογικότητες.
Είμαι σε θέση να γνωρίζω πολύ καλά τις προσπάθειες που ξεκίνησαν αρκετά νωρίς με την πρωτοβουλία ευαίσθητων πολιτών οι οποίοι δεν περίμεναν να κάνει κάτι το κράτος γι' αυτούς, αλλά εργάστηκαν εθελοντικά για να συνδράμουν στο κράτος.
Είμαι, ακόμη, σε θέση να γνωρίζω ότι οι τοπικοί φορείς (Νομαρχίες, Περιφέρεια) κατέβαλαν προσπάθειες, έκαναν επαφές με εκπροσώπους της κεντρικής εξουσίας, έστειλαν υπομνήματα, αλλά προσέκρουαν πάντα σ' ένα τείχος αδιαφορίας που οφειλόταν είτε στις τοπικιστικές αντιλήψεις διαφόρων υπουργών είτε στην παχυλή άγνοιά τους. Δυο Υπουργοί Γεωργίας, μάλιστα, της περιόδου 2005-2010 (δυο διαφορετικών Κυβερνήσεων) θεώρησαν ύψιστο κατόρθωμά τους την προώθηση της λεγόμενης "μεσογειακής διατροφής" επειδή τάχατες θα αποκτούσαν... διεθνείς συμμαχίες! Κι αυτό παρά τις ισχυρές αντιρρήσεις που εκφράζονταν από την τοπική κοινωνία. Ίσως να γνωρίζει ο κ. Βεληβασάκης ότι ακόμη και η σημερινή ηγεσία της Περιφέρειας διατηρεί ζωηρό ενδιαφέρον για το θέμα και δεν περιμένει να κάνει κάτι το κράτος γι' αυτό.
Η κινητοποίηση των τοπικών φορέων κορυφώθηκε το 2008-2010 με τη σύσταση άτυπης επιτροπής μελετητών και επιστημόνων και τη «Διακήρυξη για την Κρητική Διατροφή» που παραδόθηκε ακόμη και στον ίδιο τον τότε Πρωθυπουργό (μαζί με άλλο πολυσέλιδο κείμενο στο οποίο οι συντάκτες παρέθεταν την απαιτούμενη επιστημονική τεκμηρίωση, τις προτάσεις και τα επιχειρήματά τους). Απάντηση δεν υπήρξε.
Είχα την τιμή να συντάξω το αρχικό κείμενο αυτής της «Διακήρυξης», το οποίο συμπληρώθηκε από πολλούς ειδικούς επιστήμονες και δημοσιεύτηκε σε όλα τα μέσα. Αναρτήθηκε, μάλιστα, στην ιστοσελίδα του ΤΕΙ Κρήτης και υπογράφηκε από πλήθος πολιτών.
Οι υπογράφοντες δεν ζητούν ευθύνες μόνον από τις κυβερνήσεις, επιζητούν πρωτίστως την κινητοποίηση της τοπικής κοινωνίας σημειώνοντας: «Υπογράφομε σήμερα αυτό το κείμενο για να εκφράσομε την έντονη διαμαρτυρία και την πικρία μας για όσα έχουν γίνει, αλλά και την ανησυχία μας για όσα πρόκειται να γίνουν (ή δεν θα γίνουν). Ένας σοβαρός πολιτιστικός και υλικός πόρος, που δεν ανήκει σε κανέναν μεμονωμένα, έχει παραδοθεί αμαχητί στη φθορά και κινδυνεύει να περιπέσει σε παντελή ανυποληψία και ολοκληρωτική απαξίωση.
Απευθυνόμαστε πρωτίστως στην κοινωνία πιστεύοντας ότι η ευαισθητοποίηση και η κινητοποίησή της μπορεί να επιφέρει ουσιαστικά αποτελέσματα. Η διαφύλαξη του πολιτισμικού πλούτου και της υγείας δεν μπορεί παρά να είναι και ατομική ευθύνη για τον καθένα μας.
Απευθυνόμαστε στους «φορείς» που αποζητούν την εκμετάλλευση πλούτου που δεν τους ανήκει και που μερικές άστοχες ενέργειές τους έχουν προκαλέσει ήδη μεγάλη ζημιά. Στηριζόμενοι στην ανυπαρξία πολιτικής αναπτύσσουν δράσεις χωρίς τεκμηρίωση φιλοδοξώντας να «καλύψουν» ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων που ξεκινούν από τον πρωτογενή τομέα (π.χ. ελαιοκομία) και καταλήγουν σε στρεβλές αντιλήψεις για τον διατροφικό μας πολιτισμό, με αποτέλεσμα να εντείνουν τη σύγχυση γύρω από τα αγαθά τα οποία υποτίθεται ότι προασπίζουν.
Απευθυνόμαστε στον επιχειρηματικό κόσμο εντός και εκτός Κρήτης. Είναι θεμιτό το δικαίωμά τους να επιδιώκουν το κέρδος, δεν είναι όμως θεμιτό να στιγματίζουν ένα πολιτισμικό και κοινωνικό αγαθό. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλες οι επιχειρήσεις λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο. Δίπλα στα λαμπρά παραδείγματα κυρίως ντόπιων επιχειρηματιών, υπάρχουν και αυτοί που άλλοτε προωθούν την κρητική διατροφή σε χαπάκια, άλλοτε τα σπορέλαια και άλλοτε παρασκευάσματα με μεγάλες ποσότητες ζάχαρης ως απαυγάσματα του κρητικού διατροφικού προτύπου.
Απευθυνόμαστε στην Κυβέρνηση που θα μπορούσε να προωθήσει την έρευνα σε όλα τα επιστημονικά πεδία και να βοηθήσει τη διάχυση της γνώσης. Να δημιουργήσει θεσμικά πλαίσια και κανόνες προστασίας. Να εμπνεύσει τους πολίτες και να ξεκινήσει μια διεθνή εκστρατεία προβολής όχι του θολού «προτύπου» που ονομάζεται «μεσογειακή διατροφή» αλλά της τεκμηριωμένης με επιστημονικές μεθόδους κρητικής διατροφής.
Απευθυνόμαστε στην Ευρωπαϊκή Ένωση που πρέπει να επιδιώκει την υιοθέτηση υγιεινών διατροφικών συνηθειών, να ενημερώνει σωστά τους πολίτες της και παράλληλα να προστατεύει τον πολιτιστικό πλούτο των διαφόρων χωρών ή περιοχών που τη συγκροτούν».
Μπορείτε να το διαβάσετε στον ιστότοπο: http://www.karmanor.gr/el/article/diakiryxi-gia-tin-kritiki-diatrofi
