ΕΝΑ ΠΑΜΠΑΛΑΙΟ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΟ ΔΕΝΤΡΟ
Οι δικές μας ολόψυχες ευχές
Είναι το δικό μας χριστουγεννιάτικο δέντρο! Μια μικρογραφία, ένα συμπίλημα, μια σύμπτυξη αρχαίων δοξασιών και νεότερων εθίμων. Δέντρο ιερό, κλάδος που μεταφέρει την αστείρευτη δύναμη του φυσικού κόσμου, επίκληση και κάλεσμα της θεότητας σε μια κορυφαία στιγμή του χριστιανικού κόσμου: την ώρα που γεννιέται το φως!
Έθιμο παλιό χριστουγεννιάτικο το ανάπιασμα του προζυμιού τη νύχτα της Γέννησης. Κι εδώ, στους τόπους που κράτησαν κειμήλιο την αρχαία ψυχή τους, ανάπιασμα του προζυμιού σημαίνει ανανέωση της ζωής! Παραμονή των Χριστουγέννων οι γυναίκες έβαζαν στη μέση του τραπεζιού την πήλινη λεκάνη με το καινούργιο ζυμάρι και πάνω του κάρφωναν ένα κλωνάρι θαλερού δενδρολίβανου. Εκεί το άφηναν. Αντίκρυ στην παραστιά, που όλες τούτες της μέρες δεν σταματούσε ν’ ανάβει. Αξημέρωτα χτυπούσαν οι καμπάνες κι έφευγαν όλα τα μέλη της φαμίλιας για την εκκλησιά. Και όταν επέστρεφαν βρίσκονταν μπροστά στο θαύμα: Με το πρώτο χάραμα της μέρας, όταν ακουγόταν το «Χριστός γεννάται», άνθιζε το δεντρολίβανο και την ίδια ώρα άρχιζε το ζυμάρι να φουσκώνει. Έτσι γινόταν το καινούργιο προζύμι!
Σύμβολο αθανασίας και θαλερότητας είναι το δέντρο τώρα και χιλιάδες χρόνους, από την εποχή της Μεγάλης Μητέρας και του Νεαρού Θεού της Βλάστησης. Σύμβολο αιώνιο, διαχρονικό και ακατάλυτο. Το βλέπομε παντού. Στις γιορτές, στις σκόλες, μα και στην καθημερινή ζωή των κοινωνιών που μετέφεραν αμάλαγο μέχρι τις μέρες μας τον πλούτο της πάναγνης κληρονομιάς μας. Το βλέπομε στους κλάδους ελαίας, στα βάγια της Λαμπρής, το παρατηρούμε στα διακόσια τόσα ιερά δέντρα που καταγράφονται σε όλη την Κρήτη και σε πολλά από αυτά είναι εμφανή ακόμη και σήμερα τα ψήγματα της παμπάλαιας λατρείας.
Περνούσαν οι μέρες, ερχόταν ο καινούργιος χρόνος και το ανθισμένο κλαδί του δεντρολίβανου έμενε εκεί. Στη μέση του τραπεζιού, άλλοτε σε μια πήλινη λεκάνη, άλλοτε σε κύπελλα της εποχής, κουνενούς και μαστραπάδες. Το έβγαζαν μετά το τέλος του Δωδεκαήμερου.
Με σύμβολα μιλούν οι πολιτισμοί. Σύμβολα που εκφράζουν ιδέες και νοοτροπίες, σύμβολα που μετουσιώνονται σε αγωγούς του καλού και φέρνουν τον άνθρωπο κοντά στο ποθούμενο, μα και κοντά στη θεότητα. Και ο δικός μας πολιτισμός, που σεβάστηκε τη φύση και πορεύτηκε αρμονικά πλάι της, αναζήτησε την ιερότητα στο περιβάλλον του. Σε πράγματα απλά και οικεία.
Βάλαμε πάλι το δεντρολίβανο στην πήλινη λεκάνη και ήρθαν από τα μάκρη του χρόνου λέξεις και φράσεις πανάρχαιες - «το δένδρον εκείνον ίσα τω Θεώ σέβειν» - και ήρθαν οι παλιές προσευχές, και ήρθε η φωνή της Ελληνίδας γυναίκας που τέτοιες ώρες, νύχτα Χριστουγέννων, σταυρώνει το ζυμάρι και ψιθυρίζει την αμίμητη φράση:
«Χριστός γεννάται, το φως ανεβαίνει
το προζύμι να γένει...»
Αυτό το φως ευχόμαστε να φωτίζει για πάντα της ζωής σας τους δρόμους. Το φως που γεννιέται!
Από την οικογένεια Νίκου και Μαρίας Ψιλάκη (μετά των κατιόντων)
ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ
Χριστούγεννα 2021
