ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΔΑΣ: Ο ΒΟΣΚΟΣ ΚΑΙ ΛΥΡΑΡΗΣ ΠΟΥ ΜΙΛΑ ΣΤΙΣ ΚΑΡΔΙΕΣ ΜΑΣ!

Οι αξίες του πολιτισμού μας στο έργο του Γιάννη Βάρδα.

Κείμενο - φωτογραφιεσ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ

Βοσκός και λυράρης, λυράρης και ποιητής... Δεν ξέρει κανείς ποια ιδιότητα να προτάξει όταν θελήσει να μιλήσει για τον Γιάννη τον Βάρδα. Φαινόμενο μοναδικό κι ανεπανάληπτο ο άνθρωπος που περνά τις περισσότερες μέρες του χρόνου στα βουνά του Μεραμπέλλου. Εκεί βόσκει τα πρόβατά του, εκεί τυροκομά, εκεί ασκείται στη μουσική, εκεί διαβάζει και γράφει.

Το μιτάτο του μοιάζει με μικρή βιβλιοθήκη. Δίπλα στα σύνεργα της βοσκικής, τις κατσούνες, τα τουπιά και τα κουδούνια, μπορεί να βρει κανείς βιβλία του Τολστόι και του Ντοστογιέφσκι, μπορεί να βρει Καζαντζάκη και Καβάφη, Πλάτωνα και Αριστοτέλη. Ο βοσκός από τον Κρούστα (αυτό είναι το χωριό του) ρουφά με μανία όποιο βιβλίο πέσει στα χέρια του. Ποίηση, πεζογραφία, ιστορία, μελέτες.  

Φτάνει να τον ακούσει κανείς μια φορά και θα καταλάβει γιατί είναι περιζήτητος σε γλέντια κι εκδηλώσεις εντός και εκτός Κρήτης. Παίζει, τραγουδά, απαγγέλλει στίχους, δοξολογεί τη φύση, υμνεί τις αξίες του πολιτισμού του, μεταφέρει τους ακροατές του σ' έναν κόσμο ονειρικό, βγαλμένο κι αυτόν από κάποιο μαγικό παραμύθι. Τα δέντρα, τα πουλιά και τ' αγρίμια αποκτούνε φωνή, τα πλάσματα του Θεού εξισώνονται, οι λέξεις πάλλονται, ο κόσμος ξαναπαίρνει την αρχέγονη μορφή του.

Πολιτιστικοί Σύλλογοι και φορείς τον αναζητούν, όμως ο Γιάννης Βάρδας αισθάνεται πάντα βοσκός. Κανενός είδους έπαρση, καμιάς μορφής «βεντετισμός» δεν μόλυνε την ουσιαστική, αλλά και διακριτική συνάμα, παρουσία του στα πολιτιστικά πράγματα της Κρήτης. Όταν του ζητούν να ταξιδέψει έξω από το νησί για κάποια μουσική εκδήλωση απαντά με αφοπλιστική ειλικρίνεια πως δεν έχει πολύ καιρό για ταξίδια. Το κοπάδι, τα πρόβατα που τα ξελαλεί από τα παιδικά του χρόνια, τον περιμένουν. Όπως κι εκείνος περιμένει από τα πρόβατα! Σχέση ζωής, αντανακλάσεις ενός πανάρχαιου πολιτισμού που ξέρει να ιεραρχεί τα πράγματα, να ιεραρχεί και τις αξίες. Ο Βάρδας δεν ένιωσε ποτέ επαγγελματίας μουσικός, παρ' όλο που η λύρα ριγά στα χέρια του. Παίζει γιατί πρώτ' απ' όλα αρέσει στον ίδιο. Μα και γιατί με τη μουσική επικοινωνεί με τους άλλους. Διαλέγεται ακόμη και μ' αυτούς που μιλούν διαφορετική γλώσσα! Άλλωστε, αυτή είναι η μαγείας της μουσικής. Ενώνει τους ανθρώπους!

Την τελευταία φορά που συναντηθήκαμε (το περασμένο καλοκαίρι, σε μιαν ωραία εκδήλωση στη Φουρνή, όπου παντρέψαμε τη λογοτεχνία με τη μουσική) με ρώτησε για δυο-τρεις πολύ μοντέρνους Νεοέλληνες ποιητές.

- Έχεις διαβάσει, Γιάννη, ποιήματά τους;

- Ναι. Μα δεν έβγαλα χαλίκι!

- Όταν διαβάζεις Ερωτόκριτο, τι νιώθεις; Όταν διαβάζεις Όμηρο;

- Με κουζουλαίνει αυτή η ποίηση.

Δεν είχα άλλον τρόπο να του πω ότι η σύγχρονη ποίηση έχει να διανύσει δρόμο πολύ για να γίνει και πάλι κτήμα του λαού κι όχι μιας μικρής ομάδας μυημένων. Άλλωστε, ο ίδιος είναι ποιητής. Και ξέρει ποιες ποιητικές μορφές εξακολουθούν ν' ακουμπούν τις πιο ευαίσθητες χορδές των ανθρώπων.

 

Το τραγούδι της μάνας

Η λύρα είναι η μεγάλη αγάπη του. Την έμαθε από μικρός, ασκήθηκε στο ιδιαίτερο χρώμα της μουσικής της Ανατολικής Κρήτης, Νότες ευγενικές, μελωδίες αυθεντικές, ηχοχρώματα που εκφράζουν τον ήπιο χαρακτήρα ενός λαού που ξέρει να ξεχωρίζει το αυθεντικό από το φτιασιδωμένο. Ο Βάρδας ξέρει να κρατά αδιάπτωτο το ενδιαφέρον του ακροατή του γιατί δεν είναι μονότονος. Ξέρει πότε να ξεκινήσει τον χορό, πότε να τον διακόψει, πότε να κεντρίσει το συναίσθημα με το τραγούδι του. Την τελευταία φορά που βρεθήκαμε μαζί (στην εκδήλωση της Φουρνής) κοίταξα κάτω, τους ακροατές - συμμετέχοντες. Κι είδα δεκάδες μάτια δακρυσμένα. Εκείνη την ώρα ο Γιάννης τραγουδούσε το τραγούδι της μάνας. Στίχοι δικοί του. Και μουσική δική του:

 

Όλος ο κόσμος 'πού τη μια κι η μάνα 'πού την άλλη,

σ' όλο τον κόσμο δε θα βρεις αγάπη πιο μεγάλη.

Όλος ο κόσμος 'πού τη μια κι η μάνα μοναχή τζης,

ποτέ δε πρόκειται να βρεις καρδιά σαν τη δική τζης.

Αυτή σε φέρνει στη ζωή, αυτή σε μεγαλώνει,

αυτή για σένα γίνεται πάντα νερό και χιόνι.

Αυτή βαστά τη χέρα σου στο πρώτο σου το ζάλο,

αυτή σου δίδει το βυζί και κάνει σε μεγάλο.

Αυτή βαστά τη χέρα σου στα πρώτα σου ζαλάκια,

αυτή σου πρωτοτραγουδεί τα πιο γλυκά κανάκια.

Αυτή σε πάει βόλιτα, αυτή σε στραταρίζει,

αυτή 'ρχεται στην κούνια σου και σε γλυκοκοιμίζει.

Αυτή βαστά τη χέρα σου στο πρώτο σου σεργιάνι,

αυτή σε παίρνει αγκαλιά και βόλιτα σε βγάνει.

Αυτή σε πάει στο σκολειό να μάθεις να διαβάζεις,

αυτή ανιμένει να σε δει μεγάλο να σπουδάζεις.

Μέσ' στσι φουρτούνες τση ζωής η μάνα είναι πυξίδα

και θάρρος και παρηγοριά και δύναμη κι ελπίδα.

Μέσ' στσι φουρτούνες τση ζωής η μάνα 'ναι λιμάνι,

αυτή τ' ανοίγει τα φτερά και στ' ανοιχτά σε βγάνει.

Σ' όποιο σημείο κι αν βρεθείς, η μάνα στέκει μάνα,

μέχρι ν' ακούσεις υστερνά τη νεκρική καμπάνα.

 

 

Ζωντανά κύτταρα του πολιτισμού μας

Ο κόσμος που αντιπροσωπεύει ο Βάρδας αντιστέκεται στη λαίλαπα που σαρώνει σήμερα πολιτισμούς και αξίες, Αντιστέκεται πρωτίστως στην ισοπέδωση και στις μετέωρες πρακτικές που προωθούν έναν ισοπεδωμένο πολιτισμό, χωρίς τις ιδιαίτερες αποχρώσεις που χαρακτηρίζουν τον κάθε τόπο. Η μουσική του είναι προσαρμοσμένη στο ιδίωμα της ανατολικής Κρήτης. Οι μαντινάδες και τα τραγούδια του συναντούν τη μεγάλη παράδοση που εξέθρεψε τους μεγάλους μύστες του τοπικού πολιτισμού, όπως ήταν ο Κωστής Φραγκούλης. Το ύφος του είναι απλό, ανεπιτήδευτο.

Τον συνοδεύουν συνήθως στις εκδηλώσεις κάμποσοι συγχωριανοί του χορευτές. Κι άλλη φορά έχομε γράψει για τους θαυμάσιους χορευτές του Κρούστα. Κάποτε - κάποτε μου θυμίζουν χορό αρχαίας τραγωδίας. Ντύνονται με τις δικές τους φορεσιές (όχι τα «νεο-παραδοσιακά» του φολκλορικού συρμού), ακολουθούν πιστά μια μακρόχρονη παράδοση χωρίς να επιδίδονται σε τουριστικούς νεωτερισμούς, σε φιγούρες που αναδεικνύουν το «φαίνεσθαι» και υποτάσσουν το «είναι» στις ανάγκες του θεάματος. Θα έλεγε κανείς πως στον Κρούστα, στο χωριό του Γιάννη Βάρδα, η κρητική παράδοση εξακολουθεί να επιζεί όχι σαν αξιοθέατο αλλά ως βίωμα των ανθρώπων. Στον παραδοσιακό πολιτισμό οι νεωτερισμοί δεν έρχονται σαν εμπνεύσεις κάποιων «πεφωτισμένων», είναι χωνεμένα βιώματα, είναι οι αργόσυρτες εξελίξεις που καταργούν τη στασιμότητα και καθιστούν την παράδοση ζωντανό κύτταρο των τοπικών πολιτισμών. Ο Γιάννης Βάρδας φαντάζει μέσα σε τούτο το σκηνικό ως κορυφαίος ενός χορού, σαν σκυταλοδρόμος που παρέλαβε τη σκυτάλη και την κρατεί γερά στα χέρια του... 

 

ΣΗΜΑΝΙΚΗ ΥΠΕΝΘΥΜΙΣΗ ΓΙΑ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ: Για τυχόν αναδημοσιεύσεις είναι ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ η παράθεση ενεργού συνδέσμου: http://karmanor.gr/el/article/giannis-vardas-o-voskos-kai-lyraris-poy-mi...