Μια λέξη τα λέει όλα: «Κρήτη ανυπότακτη»!
Είναι χάρισμα να μπορείς να τα λες όλα μέσα σ' ένα σύντομο κείμενο 500 ή 600 λέξεων. Το έκαμε ο αρχιτέκτονας - λογοτέχνης κ. Γιάννης Δρακάκης στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού ΚΡΗΤΑΙΕΙΣ που εκδίδει το Παγκόσμιο Συμβούλιο Κρητών (τεύχος 25 / 2020). Μια παρουσίαση που μας συγκίνησε. Τον ευχαριστούμε!
Επίσης ευχαριστούμε το Παγκόσμιο Συμβούλιο Κρητών, και όλως ιδιαιτέρως τους κ.κ. Μανώλη Κουγιουμουτζή (Πρόεδρο) και Ιωάννη Καστελλιανό (Σύνταξη περιοδικού), για τη δημοσίευση.
ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ Κ. ΔΡΑΚΑΚΗ:
ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΠΙΟ ΠΡΟΣΦΑΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΨΙΛΑΚΗ
Μια λέξη τα λέει όλα: «Κρήτη ανυπότακτη»!
Τον Ιούνιο του 1944 τορπιλίστηκε ανοικτά της Κρήτης το πλοίο ΤΑΝΑΪΣ. Οι Ναζί κατακτητές είχαν στοιβάξει στ' αμπάρια του πάνω από 100 Κρητικούς πατριώτες, 120 Ιταλούς αντιφασίστες και όλους τους Εβραίους της Κρήτης, πάνω από 400 ανθρώπους, ανάμεσά τους βρέφη, παιδιά, γυναίκες και γέρους. Κανένας δεν σώθηκε! Ο Νίκος Ψιλάκης αναπλάθει το γεγονός, όπως αναπλάθει και την εποχή του, σε ένα ιστορικό μυθιστόρημα με τον τίτλο «Κι οι θάλασσες σωπαίνουν». Το κείμενο που δημοσιεύουμε εδώ είναι μια κριτική παρουσίαση του βιβλίου από τον κ. Γιάννη Δρακάκη.
Με τον συγγραφέα και συμπατριώτη μου με συνδέουν κοινά βιώματα και παραστάσεις. Για παράδειγμα, από τις πρώτες σελίδες του βιβλίου η περιγραφή του μπακάλικου ήταν αρκετό ερέθισμα. Με άρπαξε από τα πέτα και με βύθισε σε μιαν ανελέητη ανάγνωση. Ελπίδα διαφυγής καμία πριν από την ολοκλήρωση. Μια ολοκλήρωση που απαρτίζεται από μικρές ψηφίδες χρόνου. Μπρος πίσω, πίσω μπρος, το χτες να μπερδεύεται και να προοιωνίζεται το σήμερα, ακόμη και το αύριο. Αλήθειες και έννοιες πανανθρώπινες, αιώνιες. Ίδιες σε κάθε τόπο και χρόνο.
Το ύφος του βιβλίου, σαφώς προσωπικό και αυτόνομο, μαρτυρά ψήγματα επιρροής από τον ογκόλιθο Ν. Καζαντζάκη. Κι αυτό δεν είναι μειονέκτημα. Προτέρημα είναι γιατί μαρτυρά την άνθηση της σποράς του μεγάλου Κρητικού και τη συνέχεια της λογοτεχνικής παράδοσης σε τούτη τη φλύδα γης, ριγμένη μέσα στη θάλασσα, που τόσα μυστικά κατέχει μα σωπαίνει την εποχή του μεγάλου δραπέτη, του Ίκαρου, μέχρι την «Έλλη» του '40, το Hercules του ’74 και τις λαστιχένιες βάρκες με τα πορτοκαλί σωσίβια στις μέρες μας. Αυτή η πολύπαθη θάλασσα, «πανταχού παρούσα και τα πάντα πληρούσα» σε κάθε σελίδα του βιβλίου, δίνει στη γραφή του Ψιλάκη τη δύναμη να φωτίσει μια σκοτεινή στιγμή του πολέμου στην πατρίδα μας. Ο συγγραφέας με απόλυτη σαφήνεια παρουσιάζει γεγονότα, σμιλεύει χαρακτήρες, αναπολεί βιώματα και εμπλέκει με μαεστρία τα νήματα του ντοκουμέντου και της μυθοπλασίας, κρατώντας αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη μέχρι την τελευταία -κυριολεκτικά- σελίδα. Από τις πρώτες κιόλας σελίδες ο συγγραφέας επιδέξια δίδει το κλίμα και την ατμόσφαιρα της εποχής με την περιγραφή του μπακάλικου και της «οβριακής» γειτονιάς, την τακτική σύναξη -Jour fixe- των ντόπιων γυναικών και των πολύγλωσσων Εβραίων που είναι εντελώς αφομοιωμένες και σε τίποτα δεν διαφέρουν από τις γηγενείς Κρητικές. Ακόμη, η αναφορά σε πανάρχαια ταφικά έθιμα παρουσιάζεται συγκλονιστικά απλά με το σακάκι του πατέρα που τοποθετεί η μάνα στο μνήμα σαν αρχαίο κτέρισμα. Έτσι πρωτοπαρουσιάζεται ο κεντρικός ήρωας Ρούσσος Κομητάς, μια προσωπικότητα σε διαρκή απουσία αλλά πανταχού παρούσα σε όλο το βιβλίο.
Στη συνέχεια, μια και μόνη φράση είναι ικανή να προσδιορίσει την κύρια - μαζί με την αλληλογραφία συγγραφέα, θείου Τηλέμαχου και Καπετάν Λερά - πηγή πληροφοριών για τα τεκμήρια και τον μύθο, τις φωτογραφίες: «Μα οι φωτογραφίες δεν ακούνε. Ίσως και να μην βλέπουν. Μιλάνε μόνο». Λιτή και συγκλονιστική φράση! Όπως λιτή αλλά ουσιαστική είναι και η περιγραφή της Κρήτης που αποδίδεται στον γερμανό διοικητή: «Κρήτη ανυπότακτη»! Μια λέξη τα λέει όλα.
Άλλοτε πάλι η περιγραφή ανθρώπων, σχέσεων ή τοποθεσιών γίνεται με πολύ αναλυτικό αλλά εύληπτο τρόπο, που κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη και σε κάθε κεφάλαιο το ανανεώνει με λέξεις κλειδιά όπως: «μετοικεσία» γίνεται ο απηνής διωγμός των Εβραίων, «διακεκομμένες γραμμές ο τόπος μου» για τη σχέση της Κρήτης με την υπόλοιπη Ελλάδα και την Ευρώπη, η Ζωή και ο Έρωτας, η Ελπίδα και η Αυταπάτη και στο τέλος η Κορωνίδα που επιβεβαιώνεται διαχρονικά, ακόμη και σήμερα: «όλοι οι διωγμοί είναι ένας»! Μ’ αυτά και μ’ αυτά, ο έμπειρος συγγραφέας-δημιουργός χτίζει τον μύθο του μέσα στα τεκμήρια της πραγματικής ιστορίας με δημιουργική μαεστρία, εξελίσσοντας την πλοκή του μύθου με τρόπο που χρησιμοποιείται στη λεγόμενη «αστυνομική» λογοτεχνία με τις συνεχείς ανατροπές και τα -επίτηδες- ασαφή και μυστηριώδη σημεία, που τελικά ταιριάζουν απόλυτα με αυτή την περίεργη και εν πολλοίς αδιευκρίνιστη ιστορία του τέλους του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
Μια πιο εκτεταμένη παρουσίαση θεωρώ ότι κινδυνεύει να μειώσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη και την ερευνητική και δημιουργική διείσδυσή του στις καλογραμμένες σελίδες του βιβλίου. Αν θέλετε να γίνετε κοινωνοί μικρών και μεγάλων μυστικών της Κρήτης, του Αιγαίου και της Μεσογείου, διαβάστε το βιβλίο αλλά εσείς μην σωπάσετε σαν τις θάλασσες. Διαδώστε τις αλήθειες του και τις σκέψεις σας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΔΡΑΚΑΚΗΣ