ΤΑ ΠΑΙΝΕΜΑΤΑ ΤΗΣ ΝΥΦΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΤΥΠΟ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΟΜΟΡΦΙΑΣ

 

 

ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΨΙΛΑΚΗ

 

Ακούγονταν κάποτε σε κάθε κρητικό γάμο. Στόλιζαν οι κοπελιές τη νύφη και τραγουδούσαν. Άλλες ανασκάλευαν τη μνήμη, άλλες ταίριαζαν λέξεις κι έφτιαχναν καινούργια στιχάκια, όλες είχαν κάτι να πουν, να παινέψουν τη μοναδική πρωταγωνίστρια της τελετής που κάθε γυναίκα ευχόταν να τη ζήσει μόνο μια φορά στη ζωή της. Τούτα τα απλά αλλά σπουδαία τραγούδια αντανακλούν όλη την ευγένεια μα και όλο το μεγαλείο του παραδοσιακού μας πολιτισμού, ενός πολιτισμού που ήξερε να ιεραρχεί τα πράγματα, να δημιουργεί ηθικούς νόμους, να κάνει τις μικρές στιγμές των ανθρώπων ξεχωριστές και μεγάλες.

Συνήθως τα παινέματα συνεχίζονταν και μετά το στόλισμα. Έξω από την εκκλησία, εκεί όπου στηνόταν ο περίφημος χορός της νύφης, αλλά και μέσα στο σπίτι των νεονύμφων.  Έπρεπε να τ' ακούσουν όλοι οι καλεσμένοι. Και κυρίως έπρεπε να τ' ακούσουν οι καλεσμένοι του γαμπρού. Να εκτιμήσουν τα χαρίσματα του καινούργιου μέλους που έμπαινε πια στη φαμίλια και στις ζωές τους. Όπως έπρεπε να γίνει και με τους καλεσμένους της νύφης, γιατί υπήρχαν και τα παινάδια του γαμπρού, υπέροχα κι αυτά, γεμάτα ομορφιά και συναίσθημα.

Ήταν υπερβολικά όσα λέγονταν. Μύτη, φρύδια, χείλη, μαλλιά, όλα ήταν τέλεια, σαν ζωγραφιές φτασμένου ζωγράφου. Κι όμως, μέσα από την υπερβολή οι παραδοσιακές κοινωνίες αναδείκνυαν το μέτρο και την ισότητα. Πάνω-κάτω τα ίδια λέγονταν σε όλες τις νύφες. Οι εποχές άλλαζαν, καινούργια νοικοκυριά στήνονταν, κάθε κοπέλα είχε μια μέρα ολότελα δική της! Όπως και κάθε νιός. Δηλαδή, κάθε καινούργιο ζευγάρι. Από την επόμενη άλλαζαν όλα. Το καινούργιο αντρόγυνο ενσωματωνόταν στην κοινότητα κι οι ριμαδόροι έπλεκαν παινέματα για την επόμενη νύφη και τον επόμενο γαμπρό!

Σήμερα δεν ακούγονται πια τέτοια παινάδια. Ή ακούγονται σπάνια. Κι όμως, μέσα από αυτό το απλό αλλά τόσο σπουδαίο ποιητικό είδος αποκαλύπτονται τα πρότυπα του κάλλους των κοινωνιών που έπλεξαν τις λέξεις σε στίχους, που τραγούδησαν και ύμνησαν τους δικούς τους ανθρώπους: Κορμί κυπαρισσένιο, χρώμα ροδαλό, μάτια μεγάλα - συνήθως μαύρα σαν ελιές-, μαλλιά πλεγμένα που πέφτουν στους ώμους, χέρια και πόδια που μοιάζουν με λαμπάδες... 

Και στο τέλος, οι συμβουλές. Καλή είναι η ομορφιά μα εκτός από την ομορφιά του κορμιού υπάρχει κι εκείνη της ψυχής· οι άγραφοι νόμοι αποτελούσαν πάντα απαραβίαστους κώδικες συμπεριφοράς...

 

Τα παινέματα της νύφης ακούγονταν σε όλη την Κρήτη και οι συλλογείς λαογραφικής ύλης τα πρόσεξαν από πολύ νωρίς και κατέγραψαν πολλά απ' αυτά. Βλαστός, Παπαγρηγοράκης, Κριάρης και άλλοι. Ιδιαίτερη μνεία, νομίζω, χρειάζεται να γίνει για τον σύγχρονο Σταμάτη Αποστολάκη, που ακόμη και τώρα συνεχίζει να καταγράφει με πάθος τα ποιητικά διαμάντια των Κρητικών.

 

Τα παινέματα που ακολουθούν τα κατέγραψα στα τέλη της δεκαετίας του 1980 στην κεντροανατολική Κρήτη. Τέσσερις γερόντισσες βεγγέριζαν κι όταν τις τσίγκλησα λιγάκι άρχισαν όλες μαζί. Τύχη μεγάλη να βρεθεί κανείς μέσα σ' έναν όμιλο ηλικιωμένων γυναικών, να λέει η μια και ν' αποσώνει η άλλη. Και στο τέλος να παραπονούνται για τη μνήμη τους. Είχαν, λέει, κι άλλα να πουν μα τα ξεχνούσαν εκείνη την ώρα. Αν ξαναπήγαινα κάποτε, μπορεί να τα θυμόντουσαν...

Σαν έφυγα από τη συντροφιά τους, βράδυ πια, τους είπα ένα μεγάλο "ευχαριστώ" που ξεδίπλωσαν τόσο πρόσχαρα τις μνήμες τους. Τους το ξαναλέω και τώρα, εικοσιπέντε χρόνια μετά. Και τώρα που δεν είναι εδώ για να τ' ακούσουν.

 

Για σιμώστε, κοριτσάκια

νέοι και παλικαράκια,

να παινέσομε τη νύφη

που ’ν’ αντέτι και συνήθι.

 

Βάλετε κρασί να πιούμε

και τη νύφη να χαρούμε

που ’χει κεφαλή σα γλάστρα

ουρανό και γη με τ’ άστρα.

 

Έχει και μαλλιά πλεμένα

και στους ώμους της ριγμένα.

Έχει κούτελο μικράκι

στρογγυλό σα φεγγαράκι,

φρύδια έχει σα γαϊτάνι

που ζωγράφος δεν τα κάνει.

Έχει μάτια σαν ελιές

για να κάνουν μαργιολιές.

Έχει μάτια φινλντισένια

ματοτσίνορα μελένια.

Έχει μύτη σαν κοντύλι

στόμα σαν το δακτυλίδι.

Έχει χείλια μερτζουβένια

δόντια μαργαριταρένια,

στο πηγούνι κάνει λάκκο

μόσκους και αθούς γεμάτο.

Έχει χέρια σα λαμπάδες

να τσι άφτουν αρχοντάδες

και δακτύλια σα στολίδια

με χρουσάτα δακτυλίδια

και βυζάκια σαν τα χιόνια

σαν τα καστρινά λεμόνια.

Έχει μπόι κυπαρίσσι

κι ο γαμπρός θα λαχταρήσει

να βρεθεί, Κερά, κοντά σου

να χαρεί την ομορφιά σου.

Σ’ όσους γάμους κι αν επήγα

τέτοια νύφη δεν την είδα

που ’χει και λαιμό σαν χιόνια

– πώς της πάνε τα μποτόνια!

Κι άνθρωπο δα κουζουλάνει

– πώς της παν οι αμπρακάμοι.

Κι έχει το κορμί κοντύλι,

μέση σαν το δακτυλίδι.

Κι έχει γάμπα σαν  τα χιόνια

για μεταξωτά καρτσόνια.

Το ποδάρι της μικράκι

για λουστρίνι παπουτσάκι.

Ω χαράς τον τόν πατέρα

που ’χει τέτοια θυγατέρα

ω χαρώ τονε τον κύρη

που ’καμε τέτοιο ζαφείρι.

Ω χαράς τηνε τη μάνα 

που ’χει τέτοια μαντζουράνα

κι ω χαράς τη την αγκάλη

που θα βάλει τέτοια κάλλη.

Ένας νιος και παλικάρι

όμορφος και διοματάρης

σαν τον ακριβό καρφήχτη

λάμπει στο καινούργιο σπίτι. 

Αφρουγκάσου μου, κερά μου

γροίκα την παραγγελιά μου

εις το σπίτι που θα πας

να ψηφάς και ν’ αγαπάς.

Ν’ αγαπάς να σ’ αγαπούνε

να τιμάς να σε τιμούνε.

Ν’ αγαπάς την πεθερά σου

ν’ αναθρέψει τα παιδιά σου,

ν’ αγαπάς τον πεθερό σου

που ’ναι ψήφος εδικός σου,

ν’ αγαπάς και τσι κουνιάδους

σαν τσι λεμονιάς τσι κλάδους,

ν’ αγαπάς και τσι κουνιάδες

σαν τσι βιόλες τσι καρνάδες,

ν’ αγαπάς και τον γαμπρό

σαν τα μάθια σου τα δυο.

Κι αν σου κουβαλήσει ξύλα

μην του πεις πως είναι λίγα.

Να του γέρνεις να πλυθεί

πέτσα για να σκουπιστεί,

να του ψήνεις τον καφέ ντου

να ’σαι σαν τον καντιφέ ντου,

να του στρώνεις να κοιμάται

σαν τσ’ αρχόντους να περνάτε.

Να νηστεύγεις τσι Τετράδες

και τσι Μεγαλοβδομάδες

και στην εκκλησιά να πχαίνεις

να συχνομεταλαβαίνεις.

Ν’ αγαπάς, Κερά, και μένα

απού σου ’πα τέτοια παίνια.

Να με αγαπάς και μένα

που ’πα το καλό για σένα.

http://www.karmanor.gr/el/article/ta-painemata-tis-nyfis-kai-protypo-tis...

Νίκος Ψιλάκης, Αύγουστος 2016