Ένας Παρθενώνας στη Βαυαρία

Ένας Παρθενώνας στη Βαυαρία

 

Κείμενο – φωτογραφίες: Έφη Ψιλάκη

 (Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Explore Nature της εφημερίδας ΕΘΝΟΣ, τ. 13, Απρίλιος 2009)

 

Όσοι κατευθύνονται προς το Regensburg, 135 χιλιόμετρα βορειοανατολικά του Μονάχου, ξαφνιάζονται από το θέαμα που βλέπουν μπροστά τους. Κοντά στις όχθες του Δούναβη, πάνω σε ένα λόφο, αστράφτει κατάλευκο ένα αντίγραφο του ελληνικού Παρθενώνα. Ακόμη και να μην ξέρεις, υποψιάζεσαι πως πίσω από αυτό το επιβλητικό οικοδόμημα πρέπει να αναζητήσει κανείς τον Λουδοβίκο, τον αυτοκράτορα που μετέτρεψε το Μόναχο σε κέντρο γραμμάτων και τεχνών δίνοντας ένα ελληνικό χαρακτήρα στα μνημειακά κτίρια της πόλης. Ήταν ο πατέρας του πρώτου βασιλιά της Ελλάδας, του Όθωνα, εκείνος που είχε καταστήσει την πόλη του κέντρο του διεθνούς φιλελληνισμού στα χρόνια της Επανάστασης.

Κι αν για μας το κτίριο αυτό θυμίζει το ανεπανάληπτο δημιούργημα του Ικτίνου και του Καλλικράτη, για τους Γερμανούς είναι η Βαλχάλα. Ακόμη και οι διαστάσεις είναι οι ίδιες: μήκος 48,5 μέτρα, πλάτος 14 και ύψος 15,5 μέτρα (49Χ14Χ16 στον Παρθενώνα). Είναι χώρος ιερός, συνδεδεμένος τόσο με τις κλασικές τάσεις της αρχιτεκτονικής του 19^ου αιώνα, όσο και με τις αξίες του γερμανικού έθνους. Είναι ακόμα συνδεδεμένος με την κεντροευρωπαϊκή και την σκανδιναβική μυθολογία. Βαλχάλα, σύμφωνα με τους μύθους, ήταν ένας ιερός τόπος, ένας οίκος των πολεμιστών που έπεσαν κατά καιρούς στις μάχες. Εκεί ζούσαν κάτω από συνθήκες πλήρους ευδαιμονίας υπό την ηγεσία του θεού Οντίν. Έτρωγαν και έπιναν πλουσιοπάροχα περιμένοντας τη μέρα της Κρίσης οπότε και θα ήταν έτοιμοι να πολεμήσουν στο πλευρό του θεού τους εναντίον των Γιγάντων.

 

 Ήταν αρχές του 19^ου αιώνα όταν ο πρίγκιπας Λουδοβίκος ο Α΄, 20 χρονών τότε, αποφάσισε να συγκεντρώσει σε κάποιο ναό προτομές των προσώπων που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη γερμανική ιστορία και τον πολιτισμό. Διάσημοι γλύπτες της εποχής άρχισαν να δουλεύουν για την ιδέα του Λουδοβίκου και το 1825, όταν στέφτηκε βασιλιάς, είχαν συγκεντρωθεί εξήντα τέτοιες προτομές. Ωστόσο, η ιστορία της Βαλχάλα ξεκινά λίγο νωρίτερα, το 1814, όταν ο πρίγκιπας είχε καλέσει τους Γερμανούς αρχιτέκτονες να υποβάλουν σχέδια για το ναό που θα φιλοξενούσε τους διακεκριμένους Γερμανούς. Δημιουργός της Βαλχάλα είναι ο Leo von Klenze που, γοητευμένος από την επιβλητικότητα των ελληνικών ναών, εμπνεύστηκε από αυτούς και χρησιμοποίησε στοιχεία του δωρικού ρυθμού για να προσδώσει στιβαρότητα στο έργο του. Τεράστιοι πολυγωνικοί λίθοι συνθέτουν αυτό το μικρό βαυαρικό θαύμα. Χρειάστηκαν δώδεκα χρόνια σκληρής δουλειάς για να ολοκληρωθεί το έργο με 52 κίονες και ζωφόρους εξωτερικά, αγάλματα της Νίκης, εντυπωσιακούς ιωνικούς κίονες και Καρυάτιδες εσωτερικά. 

 

 

Δεν είναι λίγοι αυτοί που αποκαλούν ακόμη και σήμερα το Μόναχο «Αθήνα της Γερμανίας». Το πρώτο κτίριο που κατασκευάστηκε από τον Λουδοβίκο και τον Klenze είναι η Γλυπτοθήκη, ένα κομμάτι Αθήνας στην Βαυαρική πρωτεύουσα. Ωστόσο, και η ίδια η Αθήνα οφείλει κάτι στο Λουδοβίκο: η γνώμη του να γίνει η πόλη του Περικλή πρωτεύουσα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους υπήρξε καθοριστική. Όπως υπήρξε καθοριστική και η τελική απόφαση να μην οικοδομηθούν τα βασιλικά ανάκτορα πάνω στον ιερό βράχο της Ακρόπολης. Όποια βιογραφία του και αν ανοίξεις, θα δεις να προβάλλεται η φράση που είπε λίγο πριν τη στέψη του: «καλύτερα πολίτης της Ελλάδας παρά κληρονόμος ενός θρόνου».

 

Ανοιξιάτικο απομεσήμερο Κυριακής με το χιόνι να έχει σχεδόν λιώσει στη Βαυαρία, εκατοντάδες Γερμανοί και ξένοι τουρίστες ανηφορίζουν τα κουραστικά 358 μαρμάρινα σκαλοπάτια και άλλα τόσα φωτογραφικά κλικ αποτυπώνουν στη μνήμη το λαμπρό οικοδόμημα του Klenze. Για τον Έλληνα επισκέπτη το περιβάλλον είναι μάλλον οικείο, όσο και αν απλώνεται μπροστά του ο Δούναβης πλημμυρισμένος με απίστευτες ποσότητες νερού. Η οικειότητα αυτή γίνεται ακόμη πιο έντονη όταν διαβάσει τα λόγια του Klenze στο φυλλάδιο που απευθύνεται στους επισκέπτες:

«Υπάρχει, υπήρξε και θα υπάρχει μόνο μια μορφή αρχιτεκτονικής. Εκείνη που άνθησε στην αρχαία Ελλάδα, στο ζενίθ του πολιτισμού και της ιστορίας της. Μόνο οι Έλληνες κατείχαν την τέχνη της αρχιτεκτονικής. Ο δωρικός περιφερειακός ναός είναι το πιο όμορφο οικοδόμημα, είναι αυτό που ομόρφυνε τον κόσμο, όπως είναι και η μοναδική μαθηματικά γνήσια αρχιτεκτονική μορφή».

Η ελληνοβαυαρική μίξη φαίνεται πιο έντονα στο εσωτερικό του ναού. Στοιχεία και σύμβολα της ελληνικής μυθολογίας συνυπάρχουν με αυτά της κεντρικής Ευρώπης, ενώ στο βάθος, ανάμεσα σε μεγάλες μαρμάρινες κολόνες, κυριαρχεί το άγαλμα του ίδιου του Λουδοβίκου. Σήμερα γνωρίζουμε ότι τον είχαν επικρίνει οι σύγχρονοί του, αν όχι τόσο για την ιδέα, για τη διαδικασία επιλογής των προσωπικοτήτων που θα έβρισκαν αιώνια στέγη μέσα στη Βαλχάλα. Κάνοντας όμως μια βόλτα και διαβάζοντας τα ονόματα των τιμωμένων καταλαβαίνει κανείς ότι αυτό το πάνθεο των διακεκριμένων Γερμανών αποτελεί ένα ουσιαστικό μάθημα ιστορίας και πολιτισμού. Άλλωστε, γι’ αυτό τα γερμανικά σχολεία συνωστίζονται μέσα και έξω από το ναό. Μαθαίνουν για την Ελλάδα (ακούσαμε Γερμανό καθηγητή να μιλά στους μαθητές του για τις ελληνικές ρίζες του ευρωπαϊκού πολιτισμού), μαθαίνουν όμως και για τη χώρα τους. Γκαίτε, Μπετόβεν, Μότσαρτ, Μπαχ, Καντ, Ρούμπενς, Σίλλερ, Κοπέρνικος, Λούθηρος, Αϊνστάιν είναι λίγες μόνο από τις 197 προσωπικότητες που προέρχονται όχι μόνο από τη Γερμανία αλλά και από άλλες χώρες. Προϋπόθεση φαίνεται να είναι η γνώση της γερμανικής γλώσσας. Ακόμη και σήμερα προστίθενται καινούριες προτομές αρκεί να ακολουθηθούν κάποιες διαδικασίες.

Για τους ίδιους τους Γερμανούς η Βαλχάλα είναι όχι μόνο ανοιχτό μνημείο αλλά και ρομαντική πράξη υπέρβασης των γεωπολιτικών ορίων, καθώς υπάρχουν τιμώμενοι από την Αγγλία, τη Ρωσία, την Ελβετία, την Ολλανδία, τη Σουηδία. Λένε περήφανα πως είναι μια πρώιμη έκφραση της ευρωπαϊκής ενότητας. Και ακόμα πιο περήφανα, ότι τιμούν προσωπικότητες της ευρωπαϊκής ιστορίας, της επιστήμης και των τεχνών. Ποιητές, μουσικοί, ζωγράφοι, γλύπτες, αρχιτέκτονες, ακόμα και χαρισματικοί τεχνίτες όπως ο εφευρέτης του ρολογιού τσέπης «αναπαύονται» κάτω από τα χαριτωμένα βλέμματα των Ελληνίδων Καρυάτιδων.