ΕΤΣΙ ΕΙΝΑΙ ΘΑΡΡΩ ΚΑΙ Η ΚΡΗΤΗ: ΑΝΤΑΡΑ ΚΑΙ ΓΑΛΗΝΗ ΜΑΖΙ
ΟΤΑΝ ΟΙ ΜΟΡΦΕΣ ΚΑΘΡΕΦΤΙΖΟΥΝ ΤΟΝ ΤΟΠΟ:
ΕΤΣΙ ΕΙΝΑΙ ΘΑΡΡΩ ΚΑΙ Η ΚΡΗΤΗ:
ΑΝΤΑΡΑ ΚΑΙ ΓΑΛΗΝΗ ΜΑΖΙ!
ΜΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΒΟΤΖΟΓΙΑΝΝΗ...
Παιγνίδι με το φως είναι η φωτογραφία. Αλλά και παιγνίδι του υλικού κόσμου με τον άυλο. Κοιτάζεις το πρόσωπο κι ανιχνεύεις το συναίσθημα, κοιτάζεις το τυπωμένο φωτογραφικό χαρτί κι αντιλαμβάνεσαι τη ροή του χρόνου, ίσως κάποτε να παρατηρείς και τις απίστευτες εμμονές των γονιδίων να επαναλαμβάνουν πρότυπα από κόσμους μακρινούς. Κι εδώ, στα Σφακιά της Κρήτης, οι μορφές καθρεφτίζουν τον τόπο, έτσι όπως καθρεφτίζουν και τις δαιδαλώδεις ατραπούς της ιστορίας. Κάθε φορά που έβλεπα τούτον τον ορεσίβιο Κρητικό έρχονταν στον νου μου οι περιγραφές των ξένων περιηγητών που θαμπώνονταν από το παράστημα των βοσκών της Μαδάρας και στρουφογύριζαν στο μυαλό μου οι στίχοι του ριζίτικου:
«Με τσι λεβέντες πάντοτε μ’ άρέσει να καθίζω...»
Τον συνάντησα για πρώτη φορά κάποιο μακρινό Δεκέμβρη, όταν οι Σφακιανοί γιόρταζαν την άρση της συγκοινωνιακής απομόνωσης δυο μαδαρίτικων χωριών, του Άη Γιάννη και της Αράδενας. Εγκαινίαζαν τη μεταλλική γέφυρα που έζεφνε ένα από τα πιο δύσκολα φαράγγια της Κρήτης. Είχαν στήσει μεγάλα καζάνια κι είχαν ριχτεί στη δουλειά. Να μαγερέψουν, να σουβλίσουν, να φιλέψουν ντόπιους και ξένους.
Προχωρούσα στα ρημαγμένα σοκάκια της Αράδενας, κοίταζα τις αυλές και τα χαλάσματα, μετρούσα τις κλειστές πόρτες του άδειου χωριού. Εκεί τον συνάντησα. Καθόταν σκεφτικός σ' έναν χαλασμένο τοίχο κοντά στην εκκλησιά του Αρχάγγελου και κοίταζε τον τόπο· μάλλον είχε στυλώσει το βλέμμα στα ερείπια, ίσως και να έβλεπε ακόμη τις πόρτες ανοικτές και τους δρόμους γεμάτους. Γίναμε φίλοι. Άλλωστε, σε τούτα τα μέρη δεν χρειάζεται και μεγάλη προσπάθεια να πλησιάσει κανείς τους ανθρώπους. Ας λένε όσοι δεν ξέρουν πως είναι κλεισμένοι στους απατούς τους οι Σφακιανοί. Εγώ ξέρω πως αν τους φερθείς ντρέτα, πάει, τους κέρδισες. Μια για πάντα!
Ξεφύλλιζα πριν από λίγο καιρό το κιτάπι των αναμνήσεων, κοίταζα τις εικόνες, πρόσωπα που παρέλασε μπροστά τους ο φακός μου, όταν είδα την πρώτη φωτογραφία του Βοτζογιάννη. Δεκέμβρης του 1986. Ένας άντρας - θεριό! Και ποιος δεν γοητεύεται από τούτες τις μορφές που λες και πλάστηκαν με μιαν ύλη ξεχωριστή, που κουβαλούν τα σημάδια του τόπου, χειμώνας κι άνοιξη μαζί, αντάρα και γαλήνη μαζί, ειρήνη και πόλεμος πλάι-πλάι. Τούτη τη φωτογραφία είναι μεταγενέστερη, δημιουργημένη τον χειμώνα του 1995.
Βρεθήκαμε πολλές φορές από τότε στον Άη Γιάννη, συχνά παρέα με την αγαπητή φαμίλια των Γεωργέδων, του Γιάννη και της Βαγγελιώς (κόρης του παλιού προέδρου του Άη Γιάννη, του Θοδωρή του Πολύρη). Τέτοιες μορφές μου θύμιζαν πάντα τους μακρινούς παππούδες, νόμιζα πως ζωντάνευαν οι εποχές στη θωριά τους κι η Κρήτη των αιώνων χαμογελούσε με νόημα, σα να ψιθύριζε πως όλα είναι εδώ, όλα παρόντα!
ΣΤΟ ΣΙΚΑΓΟ
Πέρασαν χρόνια, ο μπάρμπα Γιάννης ο Βότζης έγινε ένα με τη Μαδάρα του, στα χώματα και στα πετροχάλικά της αναπαύτηκε για πάντα. Κι όταν, στις αρχές του καινούργιου αιώνα, μου ζητήθηκε να κάμω μια έκθεση φωτογραφίας στην Αμερική, στο Σικάγο, αναζήτησα τις φωτογραφίες του· σκέφτηκα πως τούτες οι μορφές μπορούν από μόνες τους να δώσουν μιαν άλλη εικόνα της Ελλάδας, να δείξουν το αμόλευτο πρόσωπο της Κρήτης. Η φωτογραφία του αναρτήθηκε από τις πρώτες στην αίθουσα. Την τρίτη μέρα, κι ενώ συζητούσα με μερικούς φίλους, έφτασε στ' αυτιά μου μια κάπως δυνατή γυναικεία φωνή: «Ο πατέρας, ο πατέρας!». Ελληνικά, βέβαια. Γύρισα κι είδα μια κυρία να κοιτάζει έκπληκτη τον Βοτζογιάννη. Δεν ήξερα μέχρι τότε πως είχε κόρη παντρεμένη στην Αμερική. Της πρόφερα το κάδρο κι είδα στα μάτια της κάτι από το βλέμμα του γεννήτορα, τη λάμψη που το έκανε πάντα να ξεχωρίζει.
Εκείνη τη μέρα μοιραστήκαμε τις συγκινήσεις. Εκείνη έβλεπε κάπως απρόσμενα τον πατέρα της κι εγώ καταλάβαινα πόσο μικρός είναι τούτος ο μέγας κόσμος. Η φωτογραφία (τυπωμένη στο εργαστήρι ενός εξαίρετου καλλιτέχνη των εκτυπώσεων, του αξέχαστου Γιάννη Ρογδάκη) θα βρίσκεται τώρα στην καλύτερη θέση, κοντά στους στενούς συγγενείς του, σε παιδιά κι εγγόνια, που έχουν κάθε δικαίωμα να καμαρώνουν για τον γενάρχη τους.
Νίκος Ψιλάκης, Φλεβάρης 2019.
