ΔΥΟ ΦΕΓΓΑΡΙΑ ΔΡΟΜΟ

ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ

ΔΥΟ ΦΕΓΓΑΡΙΑ ΔΡΟΜΟ

 

ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ

Κρήτη 1950. Σ' ένα χωριό που θα μπορούσε να βρίσκεται οπουδήποτε στην Ελλάδα. Το απόσπασμα της Χωροφυλακής χτυπά επίμονα την πόρτα ενός σκληροτράχηλου παλιού πολεμιστή. Δεν ζητά κάποιον άντρα. Το αδύναμο κορίτσι της φαμίλιας γυρεύει.

Μια ηρωίδα πορεύεται προς τη μοίρα της κουβαλώντας δυο ακαταμάχητα στίγματα. Το ένα είναι κοινωνικό. Το άλλο πολιτικό. Στον αντίποδα ένας νέος άντρας, εγκλωβισμένος στο σύστημα εξουσίας που του κρύβει ακόμη και την αλληλογραφία για να τον προστατεύσει. Δυο αντίθετα στρατόπεδα ορίζουν το σκηνικό. Κι ένας έρωτας προσπαθεί να γκρεμίσει τα τείχη· άλλοτε χάνεται σαν τα ξεστρατισμένα φεγγάρια του παραμυθιού και άλλοτε έρχεται, σα λυτρωτική δύναμη, να αντιπαρατεθεί στα κοινωνικά στερεότυπα.

 

Κάποτε αρκεί ένα κουτάκι με ασήμαντα παιδικά ενθυμήματα για να αποκαλύψει μυστικά κρυμμένα για χρόνια στα σεντούκια και να γίνει στημόνι πάνω στο οποίο υφαίνεται μια ολόκληρη ιστορία. Και μια εποχή. Με τους έρωτες, τους ηρωισμούς, τις προδοσίες, τα πολιτικά πάθη της.

 

ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΜΙΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Οι ήρωες που πλαισιώνουν τους πρωταγωνιστές της ιστορίας είναι ορεσίβιοι χωρικοί, αλλά και πολιτικοί πάτρωνες. Διαφορετικοί χαρακτήρες, επηρεασμένοι από τις συλλογικές νοοτροπίες, αναδεικνύουν αξίες και απαξίες μέσα από τις καθημερινές συμπεριφορές τους. Άλλοι προσπαθούν να συντηρήσουν τη μνήμη κι άλλοι να τη διαγράψουν. Η ψυχολογία του ήρωα, που κρατά ακόμη από τον αιώνα των επαναστάσεων, γίνεται κραυγή αντίστασης και σάλπισμα για μικρές ή μεγάλες ανατροπές. Μικρές ή μεγάλες εξεγέρσεις.

 

Η ιστορία ενός έρωτα ή μήπως η βιογραφία μιας εποχής; Οι πολλαπλές εσωτερικές συγκρούσεις μιας κοινωνίας ή μήπως η αντιπαράθεση της κεντρικής εξουσίας με τις τοπικές;

 

Σ’ αυτό το βιβλίο η μυθοπλασία συναντά την ιστορία για να πορευτεί ως το τέλος μαζί της, να καταγράψει την ανθρώπινη περιπέτεια και να περιγράψει, μέσα από σοβαρά και ευτράπελα περιστατικά, τις κοινωνικές δομές, τους ανταγωνισμούς, τους κώδικες συμπεριφοράς, τις φοβίες, τις προκαταλήψεις. Και τα στίγματα. Παλιά και καινούργια!

 

ΚΡΙΤΙΚΕΣ - ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ

Από τον ΚΩΣΤΑ ΓΕΩΡΓΟΥΣΟΠΟΥΛΟ (Ελευθεροτυπία, 29-12-2013)

"Ένα έξοχο μυθιστόρημα"

"Φωτίζει τα τραύματα, τα πάθη, τις μιζέριες, τις προσδοκίες,

την αλληλεγγύη, τις ματαιώσεις ενός λαού

που δεν θέλει να πεθάνει".

(Ελευθεροτυπία 29-12-2013).

...Έφτασε στα χέρια μου ένα έξοχο μυθιστόρημα, από την Κρήτη (Εκδόσεις: Καρμάνωρ). Πρόκειται για έργο του δημοσιογράφου και συγγραφέα Νίκου Ψιλάκη με τίτλο: «Δυο φεγγάρια δρόμο».

Ο Ψιλάκης έχει πλούσιο πεζογραφικό, ποιητικό έργο και ένα σημαντικό λαογραφικό, που έχει τιμηθεί και από την Ακαδημία. Αλλά το νέο μυθιστόρημά του, που διεκτραγωδεί τα τραυματικά γεγονότα σε μια μικρή κρητική κοινότητα μετά την Κατοχή, τον Εμφύλιο και τα πρώτα χρόνια μετά το '50 είναι ένα αφήγημα όπου η γλώσσα είναι το σπουδαίο υπόβαθρο των πράξεων. Ο Ψιλάκης φέρει μέσα στην αφήγηση ένα λεξικολογικό στρώμα σπάνιας γλωσσικής περιουσίας. Δεν διστάζει να αλιεύει ιδιωματισμούς, αλλά κυρίως πραγματολογικό υλικό της αγροτικής, ποιμενικής, εμπορικής, μαστορικής ζωής, γεμάτο ζωντάνια, ευφορία και λειτουργικότητα. Αυτό το γλωσσικό υλικό φωτίζει τα τραύματα, τα πάθη, τις μιζέριες, τις προδοσίες, τις απάτες, τις αμφιβολίες, τις προσδοκίες, την αλληλεγγύη, τις ματαιώσεις και τη λαϊκή φαντασία ενός λαού που δεν θέλει να πεθάνει.

Το μυθιστόρημα του Ψιλάκη έρχεται να αποτελέσει επάξια συνέχεια από τα κρητικά μυθιστορήματα του Καζαντζάκη, συνεχίζοντας την ακτινογραφία του κρητικού νεότερου πολιτισμού, με τα ίδια ορυκτά του μεγάλου Κρητός.

(http://www.enet.gr/?i=arthra-sthles.el.home&id=406853)

Από τον ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟ ΛΙΟΝΤΑΚΗ

Σελίδες κριτικής επαγρύπνησης:

ΒΙΒΛΙΟ: Νίκος Ψιλάκης, Δύο φεγγάρια δρόμο, εκδ. Καρμάνωρ, Ηράκλειο 2013.

Η προσφορά του Νίκου Ψιλάκη στην ιστορία και τον πολιτισμό της Κρή­της είναι πραγματικά ανεκτίμητη. Δεινός ερευνητής και μελετητής διέσωσε και έκανε κοινό κτήμα πλήθος ιστορικά και λαογραφικά στοιχεία και ανέδειξε δια­χρονικά τον καθημερινό πολιτισμό της Κρήτης.

Μοναστήρια και ερημητήρια, βυζαντι­νές εκκλησίες, λαϊκές τελετουργίες, κρη­τική παραδοσιακή κουζίνα, το ελαιόλαδο, τα βότανα στην κουζίνα είναι μερικά μόνο από τα σημαντικά θέματα πού μελέτησε.

Με το μυθιστόρημά του Δύο φεγγάρια δρόμο μπαίνει στα βαθιά νερά της λογο­τεχνίας και αποδεικνύεται ικανός δύτης, αφού κατάφερε να ανασύρει πολύτιμους θησαυρούς από την ταραγμένη μετεμφυλιακή δεκαετία του '50 στην Κρήτη. Ο εμφύλιος στην Κρήτη δεν είχε την αγριότητα και τις απώλειες που είχε στην υπόλοιπη Ελλάδα. Ωστόσο το μετεμφυλιακό κλίμα και στην Κρήτη χαρακτηρίζε­ται από την τρομοκρατία, τη σκιά του χω­ροφύλακα καθώς και από τα μίση και τα πάθη πού βρίσκονται σε μεγάλη έξαρση εξαιτίας της εμφύλιας σύρραξης. Αυτή την ατμόσφαιρα και το κλίμα μνημειώνει ο συγγραφέας με τρόπο ανάγλυφο και γλαφυρό, δημιουργώντας μια τεράστια τοιχογραφία όπου απεικονίζονται πρό­σωπα, γεγονότα και καταστάσεις.

Η δράση εξελίσσεται ανάμεσα σ' ένα ημιορεινό χωριό της Κρήτης με το χαρα­κτηριστικό όνομα Ανέγνωρο -γενέθλιος μάλλον τόπος του συγγραφέα- ένα κεφαλοχώρι-κωμόπολη και τη Χώρα, δη­λαδή το Ηράκλειο.

Κεντρικό θέμα του μυθιστορήματος είναι η ιστορία της οικογένειας Χλωρού -μιας οικογένειας πολύπαθης. Ο πατέρας χαρακτήρας τραχύς, πατέρας-αφέντης με απόλυτες συμπεριφορές που ενίοτε τον αυτοπαγιδεύουν. Η γυναίκα του ζει στη σκιά και το περιθώριο, όπως οι πε­ρισσότερες γυναίκες της εποχής, άβουλη μαριονέτα στα χέρια της ανδροκρατίας. Ο γιός φεύγει από την Κρήτη, κατατάσ­σεται στον Δημοκρατικό Στρατό και σκο­τώνεται σε κάποια μάχη.

Η κόρη, η Ερατώ, που είναι και η κε­ντρική ηρωίδα, ζει μια βουβή τραγωδία: φιλάσθενη, κινδυνεύει να θεωρηθεί λε­πρή από τις προλήψεις, την αμάθεια και τις εμπάθειες της εποχής και να κλειστεί στη Σπίνα Λόγκα ενώ συγχρόνως βρίσκε­ται υπό την άγρυπνη παρακολούθηση της χωροφυλακής εξαιτίας του αριστερού αδελφού της. Ζει απομονωμένη από τον κόσμο στη σκιά ενός ανεκπλήρωτου έρωτα. Η περιπέτεια της Έρατώς κατα­γράφεται με μεγάλη ενάργεια, γεγονός που δείχνει ότι ο συγγραφέας είναι βα­θύς ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής και καταφέρνει να μεταδώσει τις ψυχικές μεταπτώσεις της ηρωίδας.

Γύρω από αυτή την ιστορία εξελίσσονται πολλές παράλληλες ιστορίες που συνδυάζονται μεταξύ τους, υπηρετώντας την αφήγηση. Πλήθος σκηνές από την καθημερινή ζωή και από ανθρώπινους χαρακτήρες. Μια ολόκληρη πινακοθή­κη χαρακτήρων, όπου συνυπάρχουν: σκληροτράχηλοι ορεσίβιοι, θυμόσοφοι γέροντες, καταδότες, χωροφύλακες, συνεργάτες των Γερμανών, υποκριτές, υπολογιστές, γιατροί με υψηλό ήθος και ανθρωπιστικά ιδεώδη, φωτισμένοι κληρικοί και κρατικοί λειτουργοί, βασανι­σμένες γυναίκες, εξόριστοι, κρατούμενοι, γραφικοί τύποι, μεταμελημένες πόρνες. Όλο αυτό το ετερόκλητο πλήθος ο συγ­γραφέας το κινεί με ξεχωριστή μαεστρία, ανατέμνοντας σε βάθος την ατομική και κοινωνική ζωή.

Η πλοκή του μυθιστορήματος είναι στέρεη. Υπάρχει μια καταιγιστική ροή γεγονότων που κάποτε ανακαλεί αστυ­νομική δράση. Ο Ψιλάκης στοχεύει πάνω από όλα στην ποιότητα της γραφής, χωρίς να αγνοεί ότι πρέπει να διατηρεί σε εγρήγορση το ενδιαφέρον του ανα­γνώστη. Πότε-πότε κάποιοι απόηχοι από τον Καζαντζάκη. Η γλώσσα ρέει αβίαστα. Οι λέξεις από την κρητική διάλεκτο ενσωματώνονται στη γραφή και επεξηγούνται από ένα σύντομο βοηθητι­κό γλωσσάρι.

Άξια θαυμασμού είναι η άμεση και σχε­δόν κατανυκτική επαφή με τη φύση που υπάρχει διάχυτη στο μυθιστόρημα και που πολλές φορές έρχεται σε δραματική σύγκρουση με την αδυσώπητη πραγματικότητα. Αγρευτής των λαϊκών παραδό­σεων, ο Ψιλάκης καταγράφει στο μυθι­στόρημά του ένα περίεργο κρητικό έθιμο, που προκαλεί ξεχωριστή συγκίνηση, το αρνοκλήσι: όταν από κάποιο βοσκό κλέ­ψουν ολόκληρο ή μέρος του κοπαδιού του, οι υπόλοιποι βοσκοί της περιοχής οργανώνουν μια σύναξη όπου γίνεται γλέντι κι ο καθένας τους προσφέρει ένα ή δύο αρνιά, για να μπορέσει το θύμα της κλοπής να αναπιάσει το κοπάδι του.

Μυθιστόρημα μακράς πνοής, γεμάτο ανατροπές που φανερώνουν ότι κατέχει και ελέγχει απόλυτα το υλικό του και την ικανότητα να φέρνει τα πάνω κάτω. Οι θύτες γίνονται θύματα, εξομολογήσεις εκ βαθέων, μυστικά κρυμμένα με επιμέλεια αποκαλύπτονται και ανατρέπουν προη­γούμενες βεβαιότητες. Η αμάθεια και οι προλήψεις ανίατες: έχει αποδειχτεί πλή­ρως ότι ή Ερατώ δεν πάσχει από λέπρα κι όμως οι εκκλησιαζόμενοι μετά τη με­τάληψή της το βάζουν στα πόδια και δεν μεταλαμβάνουν. Ο παράλογος φόβος δυναστεύει την ανθρώπινη ψυχή καθι­στώντας τον άνθρωπο απάνθρωπο.

Η ανθρώπινη μοίρα ευμετάβλητη όπως το φεγγάρι σφραγίζει τις ανθρώπινες ζωές. Μπροστά σ' αυτό το αναπόδραστο ο συγγραφέας αναζητεί τη λύτρωση στη λυρική διάθεση και την καρτερία.

Χριστόφορος Λιοντάκης (Περιοδικό ΦΡΕΑΡ, τ. 8, Ιούλιος - Αύγουστος 2014, σελ. 536-537)

 

Από τον ΓΙΑΝΝΗ ΚΟΥΓΙΟΥΜΟΥΤΖΑΚΗ

Δυο φεγγάρια δρόμο

Γιάννης Κουγιουμουτζάκης, Καθηγητής Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης

 

Το νέο έργο του Νίκου Ψιλάκη Δυο φεγγάρια δρόμο αφηγείται τη ζωή των απλών ανθρώπων ενός χωριού στην Κρήτη, με προβολές στην Ελλάδα του σήμερα.

       Όταν ο συγγραφέας μοιράστηκε μαζί μου το τελικό κείμενο και ζήτησε τη γνώμη μου ως απλού αναγνώστη, του είπα: προχώρα, εκτύπωσε, αξίζει.

     Η αφήγηση του βασανιστικού δρόμου που χρειάστηκε το ένα φεγγάρι να σμίξει με το άλλο, καθρεπτίζει έναν πλούτο βιωμάτων, που είναι γνώριμα σε κάθε αναγνώστη ο οποίος νοιάζεται για τα δεινά των ανθρώπων. Βιώματα οικεία στον κάθε άνθρωπο που αναπτύσσεται, όχι στο μίσος, αλλά στο μοίρασμα με τον συνάνθρωπο.   Στο έργο του ο συγγραφέας μετατρέπει την ατομική εμπειρία των ηρώων του σε συλλογικό νόμισμα, που κυκλοφορεί πέρα από το πρόσωπο, τη δυάδα, την οικογένεια, την παρέα, πέρα από το χωριό Ανέγνωρο. Στο μεταφορικό παιχνίδι του συναλλάγματος των συγκινήσεων και των ιδεών το ιδιωτικό γίνεται δημόσιο. Η ζωή και η τέχνη σμίγουν, γίνονται «ένα». Η πλοκή του έργου μας ταξιδεύει με νόημα πέρα από το κοινότυπο, μας πάει στο μεδούλι του ανθρώπινου πόνου και  στο τέλος της αθωότητας.

      Τι άραγε, ώθησε τον Νίκο Ψιλάκη να περάσει στο  δύσβατο  δρόμο του μυθιστορήματος;  Το πώς γεννιέται στο νου ενός λογοτέχνη ένα μυθιστόρημα παραμένει εν πολλοίς μυστήριο. Όσοι προσπάθησαν να το λύσουν με τετράγωνο, ορθολογικό τρόπο, σκόνταψαν ή έφτασαν σε απίστευτες θεωρητικολογίες.

       Η επιθυμία, η σύλληψη, η κύηση και η γέννηση κάθε σοβαρού μυθιστορήματος, δηλαδή, η προσωπική δημιουργία μιας αφήγησης, είναι, όπως ομολογούν οι δημιουργοί, μια συγκλονιστική, βασανιστική, προσωπική εμπειρία. Στο βιβλίο Δυο φεγγάρια δρόμο φαίνεται ότι η εμπειρία αυτή ήταν ένα συνεχές παιχνίδι εσωστρέφειας και εξωστρέφειας, ένας ατέρμων διάλογος του εαυτού με τους άλλους, μια κοινή πορεία στους χώρους του πραγματικού, αγροτικού πλαισίου, αλλά και σε άλλους πιθανούς κόσμους.

      Χαρακτηριστικό του βιβλίου είναι η απουσία του ενός ή των δύο ηρώων ή ηρωίδων. Πολλές οι ηρωίδες και οι ήρωες. Ήρωας χαρούμενος, βασανισμένος και προδομένος  ένα ολόκληρο χωριό, το Ανέγνωρο. Ήρωας ένας ολόκληρος, διχασμένος λαός. Ηρωίδα μια πατρίδα –αγαπημένη, ξενόφιλη, ξενοφοβική κι ενίοτε αντάρτισσα.  Ηρωίδα στα Δυο φεγγάρια δρόμο η Γιαγιά Φύση,  που μας τρέφει, κι εμείς αχάριστα καταστρέφουμε την απίστευτη πολυμορφία της, την οποία υμνεί ο ασκητής Πορφύριος. Ηρωίδα η Μάνα κουλτούρα, η ελληνική κουλτούρα, που μας ανατρέφει με γάλα πανανθρώπινων αξιών και ταυτόχρονα ματαιώνει, εξορίζει και σκοτώνει τα παιδιά της. Ηρωίδα στα Δυο φεγγάρια δρόμο η συναρπαστική Πιπίνα. Ήρωας κι ο αστείος Αποκαός. Όλοι ήρωες –ήρωας ο σταυρωμένος Χριστός, ήρωας ο πεισματάρης παπά- Πυρόβολος, ο οποίος  παρακαλεί κι απειλεί τον Χριστό. Δεν αναφέρω  τους πιο κεντρικούς ήρωες, οι οποίοι παρασέρνουν τον αναγνώστη στην καρδιά της αφήγησης –εκεί που παλεύουν η προκατάληψη με τη μεγαλοψυχία, η θυσία με την προδοσία, το δίκιο με το άδικο.

     Υποθέτω ότι οι μνήμες ανατροφής του συγγραφέα σε αγροτικό χωριό της Κρήτης, η πολύπλευρη δημιουργικότητά του, το πλήρωμα του χρόνου κι η τρέχουσα κατάσταση της χώρας μας, συμμάχησαν στη γέννηση του βιβλίου Δυο φεγγάρια δρόμο – έργο στο οποίο, μεταξύ άλλων, διασώζεται το παλαιό ήθος των Κρητών και ταυτόχρονα φέρνει στο φως σπάνιο ιστορικό και λαογραφικό υλικό, που δεν υπάρχει στα άλλα έργα του Νίκου Ψιλάκη.

        Υπάρχει, άραγε, κάποιος κρυμμένος μίτος ανάμεσα στα πλούσια έργα της λαογραφικής παραγωγής του Νίκου Ψιλάκη και στο πρώτο μυθιστόρημά του -στα Δυο φεγγάρια δρόμο;  Παρά τις διαφορές στόχων, τρόπων γραφής και περιεχομένου, βλέπω μια κλωστή, που δένει γερά στο νου του συγγραφέα μια συνεκτική ιδέα, η οποία διατρέχει πολλά έργα του: όχι ένας ήρωας, αλλά πολλοί ήρωες, όλοι ήρωες στο συναρπαστικό και συχνά ακατανόητο παιχνίδι της ζωής. Όπως στα άλλα έργα του Νίκου Ψιλάκη μυθικοί θεοί της Κρήτης συνυπάρχουν με απλούς, ανώνυμους θνητούς Μινωίτες, Άγιοι κι ερημίτες συνυπάρχουν μέσα κι έξω από μοναστήρια με απλούς πιστούς κι απίστους, έτσι και στα Δυο φεγγάρια δρόμο όλοι σχεδόν οι κάτοικοι ενός χωριού είναι ήρωες. Ήρωας ο ανώνυμος, απλός άνθρωπος, στον οποίο ο συγγραφέας δίνει όνομα, ψυχογραφεί το πρόσωπό του, περιγράφει τις μικρές και τις μεγάλες στιγμές του. Κρυμμένος ήρωας του συγγραφέα είναι νομίζω ο λαός της Κρήτης, και με προβολή ο κάθε λαός, ως δημιουργός πολιτισμού, αξιών και βαρβαρότητας. Μεταξύ άλλων, αυτόν τον απλό άνθρωπο μας καλεί ο συγγραφέας να γνωρίσουμε, να τον νοιαστούμε, να μιλήσουμε μαζί του, να μάθουμε από αυτόν, να μοιραστούμε μαζί του καημούς, δράση κι όνειρα – αυτός ο απλός λαός είναι που χρόνια τώρα ακούει, διαβάζει κι αγαπά ένα σπλάχνο από τα σπλάχνα του, τον λογοτέχνη Νίκο Ψιλάκη.

Δεκέμβριος 2013